Ney Hakkında Genel Bilgilendirme

Ney Hakkında Genel Bilgilendirme

Ney  Türk Klâsik Müziği’nin Yegâne Üflemeli Çalgısı Ve Türk Tasavvuf Müziği’nin Baş Sazıdır. Tüm Tekke Mûsikîsinde Bendir İle Birlikte Cevâz Gören Tek Müzik Âleti Ney Olmuştur. Mevlevî Âyinleri Neylerin Ve Kudümlerin İştirâkleri İle Yapılır. Eğer Bulunursa Diğer Çalgılardan Da Birer Tane Yer Almaktadır.

Ney Ses Rengi Olarak İnsan Sesine En Yakın Çalgılardan Biridir. Her Türlü Müzikâl Motifi İcrâ Etmeye İmkan Tanır. Üç Oktavlık Ses Sâhası İçindeki Tüm Sesleri  Nefes Şiddetini Veya Dudağın Başpâre İle Yaptığı Açıyı Değiştirmek Sûretiyle Koma Koma (Hattâ Cent Cent) Verebilir.

Başpâre (Birinci Parça)

Neylerin Üst Ucuna (Üflenen Yerine) Sesin Daha Net Çıkması Ve Dudakların Yaralanmaması İçin Başpâre Denilen Bir Parça Takılır. Başpâre Genellikle Manda Boynuzundan Yapılmakla Beraber  Fildişinden  Abanoz Veya Şimşir Gibi Sert Ağaçlardan Yahut Benzer Malzemelerden Yapılabilir. 

Ney Yapım Geleneğinde Çoklukla Kullanılan Manda Boynuzu  Manda Neslinin Tükenmek Üzere Olması Nedeni İle Artık Çok Zor Bulunabilmektedir. Mandaların Çok Genç Kesilmesi De Boynuzların İçinin Boş Çıkmasına  Tabii Ki İçi Boş Boynuzlardan Da Başpâre Çıkmadığı İçin  Başka Malzemeler Arayışı Zorunlu Hale Gelmiştir. 

Günümüzde Başpâre Yapımında Sanayide Kullanılan Teflon  Fiberglass Gibi Malzemeler Kullanılmaktadır.

Başpârelerin Dudağa Temas Eden Açıklıkları  İç Yüzeye Verilen Derinlikleri (Hazne Derinliği) Ve Dış Çapları Neyzenlerin İstek Ve Alışkanlıklarına Göre Değişebilmektedir.

1- Başpâre Ağız Çapı:

16-17 Mm Arasında Değişir.

Başpâre Ana Ölçüsü (No:5 İle Gösterilen) 18 Mm İse; Ağız Çapı: 16 Mm.

Başpâre Ana Ölçüsü (No:5 İle Gösterilen) 19 Mm İse; Ağız Çapı: 16.5 Mm.

Başpâre Ana Ölçüsü (No:5 İle Gösterilen) 20-24 Mm İse; Ağız Çapı: 17 Mm. Olmalıdır. Neyzenlerin Alışkanlıklarına Göre Değişik Ölçülerdeki Başpârelerle Üfleyenler De Olabilir.

2- Başpâre Hazne Derinliği:

Neyzenlerin Alışkanlıklarına Göre Değişir. Bu Derinlik Mutlaka Olmalıdır Çünkü  Başpâre Kamışın Birinci Boğumu İle Birlikte Ses Kutusu Görevi Yaptığı İçin Hazne Derinliği En Az 1mm. En Çok 3mm. Olmalıdır. Bu Derinlik Üflenen Nefesin Ses Kutusunda Dönmesi İçin Gereklidir. Usta Neyzenler Alıştıkları Hazne Derinliği Ölçülerinin Haricinde Bir Başpâre İle Üfledikleri Zaman İstedikleri Performansı Alamadıklarını Söylemektedirler.

3- Başpâre Dış Çapı:

Dış Çapları Da (Boynuz Malzemede Boynuz Kalınlığının Elverdiği Ölçüde Olmak Kaydıyla) 35-50 Mm Olabilmektedir. 

35 Mm. Den Küçük Çaplarda Başpârenin Dış Açısı Çok Dik Olacağı İçin Tercih Edilmez.

50 Mm. Den Büyük Olan Başpârenin Dış Kenarı Çeneye Değdiği İçin Bu Da Tercih Edilmez.

4- Başpâre Ayak Çapı:

Ortalama 5 Mm. Civarındadır Başpâre Çekerken Tornaya Tutturmak İçin Verilen Genişliktir. Başpâreyi Çeken Ustaya Göre Değişir. Başpâreye Hazne Derinliği Verilirken Başpârenin Çatlamaması Ve Ömrü Açısından Da Önemlidir. 

5- Başpâre Ana Ölçüsü:

Kamışın Birinci Boğumunun (Başpârenin Takıldığı Boğum - Ses Kutusu) En Üst Noktadaki İç Çapı İle Aynı Olmalıdır. Fakat  Değişik Hava Şartlarında  Başpârenin Genleşmesi İle Parazvâne Ve Kamışın Genleşmesi Aynı Olmayacağı İçin  Başpâre Ana Ölçüsü: Ses Kutusu Üst Nokta İç Çapından 0 1-0 2 Mm. Daha Geniş Olmalıdır. Bu Genişlik Başpârenin Ses Kutusuna Giren Kısmındaki 5 Derecelik Konik Açısı İle (Önemlidir: Aynı Beş Derecelik Açı Ses Kutusuna Da Verilmelidir.) Zaman İçinde Meydana Gelebilecek Bollaşmaları Tolere Ederek  Hava Kaçırmasını Önler.

Başpâre Ana Ölçüsü Kamış Kalınlığına Göre 18-24 Mm. Arasında Değişebilir.

Not: Başpâreler Bu Ölçü İle Adlandırıldığı İçin (Onsekizlik Başpâre  Yirmilik Başpâre  Yirmiüçlük Başpâre Gibi) 18mm.- 19mm.- 20mm.- 21mm.- 22mm.- 23mm.- 24mm. Standart Ölçülerde Yapılmalıdır. Tabiidir Ki Bu Tür Bir Çalışma Profesyonel Ney Yapımcılarının İşidir Ve Neyzene Büyük Kolaylık Sağlar. Başpâresi Kırılan Veya Deforme Olan Bir Neyzenin  Neyi Ve Başpâresi Standart Ölçülerde Yapılmış İse  Ney Ustası Neyi Hiç Görmeden Başpâresini Çekip Gönderebilir.

Neylerini Kendi Açan Neyzenler Başpârelerini Kamış Kalınlığına Uymak Şartı İle Diledikleri Ölçüde Çekebilirler. 

6- Başpâre Alt Uç Çapı:

Başpâre Ana Ölçüsüne Göre Bu Ölçü Değişir. Başpârenin Neye Giren Kısmının Konik Açısı İle Ses Kutusunun Girişindeki Konik Açı Aynı Ve Çok Hassas Olmalıdır. Bize Göre En Kullanışlı Açı 5 Derecedir. 

Bazı Neyzenler Bu Açıyı Vermeyip Düz Yapmaktadırlar  Tabiidir Ki Bu Da Olabilir  Fakat İlerideki Bollaşmalarda Neyzen Başpâresine Kağıt  Bant Vs. Sarmak Zorunda Kalacaktır.

7- Başpâre Konik Bölüm Yüksekliği:

Ses Kutusuna Giren Kısmın Bize Göre En Uygun Yüksekliği 12 Mm. Dir. Bu Ölçü Boynuz Malzemeden Başpâre Yapılırken Boynuzun Kalınlığı Yeterli Gelmezse 5-6 Mm. Ye Kadar Düşürülebilir. Fakat Neye Giren Kısım Küçüldükçe Tutma Kuvveti De O Oranda Zayıflayacağı İçin Başpârenin Düşüp Kırılma Riski Vardır. 

8- Başpâre Ayak Yüksekliği:

Ortalama 5 Mm. Civarındadır. Başpâre Çekerken Tornaya Tutturmak İçin Verilen Yüksekliktir. Başpâreyi Çeken Ustaya Göre Değişir.

9- Başpâre Yanak Yüksekliği:

Bize Göre En Uygun Yükseklik: 13 Mm. Dir. 1-2 Mm. Lik Değişiklikler Olabilir Yükseklik Arttıkça Yanak Açısı Daralır  Yükseklik Azaldıkça Yanak Açısı Genişler.

10- Başpâre Yüksekliği:

Bu Ölçü Çok Önemlidir. Başpârenin Neye Takıldıktan Sonra Dışarıda Kalan Kısmıdır. Ney Açılırken Ses Kutusu  Başpâre Yüksekliği Kadar Kesilir Ve Bir Daha O Ölçü Değişmez. Buna Göre Açılmış Bir Neye Değişik Yükseklikte Başpâre Takılırsa Neyin Genel Akordunu Ve Entonasyonunu Bozacaktır. Bize Göre En Uygun Başpâre Yüksekliği: 18 Mm. Dir.

Parazvâne 

Neylerin Üst Ve Alt Ucuna Çatlamayı Önlemek İçin Çeşitli Metâllerden Yapılmış  Kamışa Sıkıca Giren Birer Bilezik Takılır. Bu Bileziklere Parazvâne Adı Verilir. Metâller Altın  Gümüş  Bakır  Vs. Olabilir. Ancak Gümüş  Bakır Gibi Metâller Oksitlendiğinden Hava İle İrtibatları Kesilmelidir.

Bizim Tavsiye Edeceğimiz Metâl Alpakka'dır.

Neyin Üst Ucuna Takılan Üst Parazvâne  (En Üstteki Boğum Aynı Zamanda Ses Kutusu Olduğundan) 0.30 Mm Den Kalın Ve 12 Mm Den Geniş Olmamalıdır. Alt Parazvâne İstenilen Kalınlıkta Ve Genişlikte Olabilir.

Ney Metodu 

Ney Metodu - (1) Önsöz  Neyin Bölümleri  Ney Tutuş Pozisyonu  Nefes Devreleri  Neyden Ses Çıkarma Çalışmaları  

Ney Metodu - (2) Asıl Tutuş Pozisyonu (Dizde Üfleme Pozisyonu)

Ney Metodu - (3) İkinci Devre Sesleri  

Ney Metodu - (4) İkinci Devre Sesleri İle Eser İcrası

Ney Metodu - (5) Üçüncü Devre Sesleri

Ney Metodu - (6) Üçüncü Devre Sesleri İle Eser İcrası

Ney Metodu - (7) Dördüncü Devre Sesleri

Ney Metodu - (8) Dördüncü Devre Sesleri İle Eser İcrası

Hazırlayan: Mehmet Yücel

İzmir - İstanbul  1995-2005

Önsöz

Türk Klâsik Mûsikîsi’nin Tek Üflemeli Çalgısı Olan “Ney”  Bu Türün En Önemli Çalgılarından Biridir. Sesindeki İçli Ve Mistik Özellikler Onu Aynı Zamanda Türk Tasavvuf Mûsikîsi’nin Baş Sazı Haline Getirmiştir.

Ancak  Yaklaşık 1000 Yıldır Türk Mûsikîsi’nde Kullanılan Bu Çalgı Hakkında Yapılan Bilimsel Çalışmalar Yok Denecek Kadar Azdır. Türk Mûsikîsi’nin Genel Kaynaklarında Yer Alan  “Ney” Hakkındaki Bilgiler İse Birbirinin Aynı Birkaç Cümleciği Geçmez. Çalışmalarıma Bu Konudaki Boşluğu Doldurmak Amacı İle Başladım.

Metodun Hazırlanmasında Yardımcı Olan  Türkiye’nin Değerli Neyzenlerinden  Kültür Bakanlığı İstanbul Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu Ney Sanatçısı Sadreddin Özçimi  İzmir Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu Ney Sanatçısı Yavuz Akalın  Kültür Bakanlığı Ankara Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu Şefi Ve Neyzen Timuçin Çevikoğlu  Ege Üniversitesi Devlet Türk Mûsikîsi Konservatuarı Öğretim Görevlisi Ve İzmir Radyosu Ney Sanatçısı Kaşif Demiröz ’E Teşekkür Ederim.

Çalışmalarımın Ney Üflemek İsteyenlere Ve Araştırmacılara Yararlı Olması En Büyük Dileğimdir.

Mehmet Yücel

Ney Tutuş Pozisyonu

Kendinizi Yıllardır Ney Üfleyen Bir Neyzen Gibi Farz Edip  Neyinizin Tüm Perdelerini (Deliklerini) Parmaklarınızla Kapatarak  Neyi Dudağınıza Götürüp Üflemeye Çalışınız.

Bu Aldığınız Pozisyonu Bozmadan  Sizin Pozisyonunuzun  Aşağıda Tarif Edilecek 2ayrı Tutuş Pozisyonundan Hangisine Uyduğunu Tespit Ediniz. Bu Tespit Ettiğiniz Pozisyon Beyninizin İstediği Tutuş Şeklidir.

Şimdi Aşağıdaki İki Pozisyonu Ayrı Ayrı Üçer Dörder Kere Deneyiniz.

Neyin 2 Türlü Tutuş Pozisyonu Vardır;

1-) Sağ El Yukarıda Sol El Aşağıda  Neyi Sol Dizinize Başpâreyi Dudağınızın Sol Tarafına Yerleştirip  Üfleyiniz. İşte Bu Üfleme Xpozisyonuna; Sağ Elimizi Yukarıda Tutup  Sağ Başparmağımızla Aşîrân Perdesini Kapatarak  Vücudumuzun Sağ Tarafına Üflediğimiz İçin Sağ Üfleme Pozisyonu Denir.

2-) Sol El Yukarıda  Sağ El Aşağıda  Neyi Sağ Dizinize  Başpâreyi Dudağınızın Sağ Tarafına Yerleştirip  Üfleyiniz. İşte Bu Üfleme Pozisyonuna; Sol Elimizi Yukarıda Tutup  Sol Başparmağımızla Aşîrân Perdesini Kapatarak  Vücudumuzun Sol Tarafına Üflediğimiz İçin Sol Üfleme Pozisyonu Denir.

Yukarıda Dikkatlice İncelediğiniz Bu Tutuş Pozisyonlarından Hangisinde Rahat Olduğunuzu  Ney Üfleyiş Pozisyonunuzun Bir Daha Değişmeyeceğini Düşünerek Tespit Ediniz.

Çünkü; Beynin Konuşma Merkezi Genellikle El Kullanımı İle Bağlantılıdır. Beynin Sol Ön Lobunda Bulunma Olasılığı Çok Yüksektir  Bu Nedenle Sağ El Kullanma Alışkanlığı Olan Birisi Beyinin Sol Yarısını Daha Etkin Kullanıyor Demektir. Aynı Olay Sol Elini Kullanan İçin Beynin Sağ Yarısını Etkin Kullanıyor Anlamına Gelir. Bu Nedenle Sol Elini Kullanan Birini Sağ Elini Kullanmaya Zorlamak Konuşma Merkezinde Yeni Uyarılara Sebep Olacağından  Kekemelik Gibi Konuşma Sorunlarına Yol Açabilir.

Artık Sorulduğu Zaman Sağ Veya Sol Üflüyorum Demelisiniz.

Konserlerde  Aynı Notayı Paylaşacağınız Sazende Arkadaşınızın  Sağ Üflüyorsanız Sağınıza  Sol Üflüyorsanız Solunuza Oturması Gereklidir  Aksi Taktirde Notaları Rahat Göremezsiniz.

Ney Siparişi Verirken Sağ Veya Sol Üflediğinizi Belirtmelisiniz Ki; Aşîrân Perdesi Ona Göre Açılsın.

Neyden Rahat Ses Çıkarabilmek İçin  Önce Kullanacağımız Nefes Devrelerini İnceleyelim. Nefes Devreleri  Genç Neyzen Adaylarının Rahat Ses Çıkarabilmeleri İçin Abartılı Tarif Edilmiştir. Ancak İleride Ustalaştıkça Bu Devreler Arasındaki Farklar Yok Denecek Kadar Azalacaktır.

Birinci Devre: Sıcak Nefes;

(Kışın Üşüyen Elimize Üfler Gibi Derinden Yavaşça Üflenen Nefes)

İkinci Devre: Ilık Nefes;

(Sıcak Yemek Yerken Kaşığımızdaki Yemeği Soğutur Gibi Üflediğimiz Nefese Benzetebiliriz)

Üçüncü Devre: Soğuk Nefes;

(Mum Alevini Söndürür Gibi Üflediğimiz Nefes)

Dördüncü Devre: Rüzgarlı Nefes;

(Yanan Parmağımızı Soğutur Gibi Üflenen Nefes)

Beşinci Devre: Şiddetli Nefes;

(Mangal Ateşini Kuvvetlendirmek İçin Üfler Gibi  (Literatürde Vardır Fakat Pek Kullanılmaz)

Altıncı Devre: Çok Şiddetli Nefes;

Literatürde Vardır Fakat Kullanılmaz  Bilgi İçin İleride Şema Olarak Verilecektir.